Kharashka gaadiidka xamuulka iyo arrimaha saadka ee marinnada bartamaha iyo woqooyiga ayaa sii wada inay carqaladeeyaan ganacsiga xudduudaha ee ka dhexeeya waddamada xubnaha ka ah Bulshada Bariga Afrika (EAC).
Tani waxay ahayd mid ka mid ah waxyaabihii ugu muhiimsanaa ee ka soo baxay Golaha Ganacsiga ee Bariga Afrika (EABC) webinaar lagu qabtay usbuucii hore labada waddo, kuwaas oo isku xira wadamada EAC ee aan badda lahayn iyo dekedaha Dar es Salaam iyo Mombasa.
Ka-qaybgalayaashu waxay tilmaameen inay caajis tahay fulinta hindisayaasha sida Boostada Xuduudka ee Hal-Stop (OSBPs) ee hoos timaada Dhul-Cusbooneysii Single (SCT).
Jonathan Sessanga, oo matalaya xoghaynta EAC, ayaa ku eedeeyay “faragelinta” dawladaha iskaashiga ah inay abuureen caqabado cusub oo aan tacriif ahayn marka laga reebo kaabayaasha heerka hoose ee meelaha xuduudaha qaarkood, kuwaas oo u keena dib u dhac iyo kharashyo dheeraad ah ganacsatada.
Ganacsatada oo ka guuray Waddada Waqooyi oo ay ku tareen tareen qiimo sare oo shidaal ah
Golaha Maraakiibta ee Bariga Afrika (SCEA) iyo Northern Corridor Transit and Transport Coordination Authority (NCTTCA) ayaa soo xigtay heerarka sare ee gaadiidka waddooyinka iyo kala duwanaanshiyaha lagu soo rogo kharashyada isticmaalayaasha waddooyinka guud ahaan Waddamada EAC ee iskaashiga ah oo ka mid ah arrimaha ugu waaweyn ee wax laga qabanayo.
Sida ay sheegtay Pauline Ukwalu oo ka tirsan SCEA, qiimaha gaadiidka ka yimaada Mombasa ilaa Kampala (Uganda) sanadkii 2023 wuxuu ahaa $1.97 konteenarkiiba balse wuu ka hooseeyay Kampala ilaa Mombasa $1.36. Qiimaha Kigali (Rwanda), Juba (South Sudan) iyo Goma (Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Kongo) waxay ahaayeen $2.50, $2.60 iyo $3 siday u kala horreeyaan.
Warbixinta SCEA ayaa lagu sheegay in wakhtiga gaadiidka xamuulka ee Mombasa ilaa xadka Uganda ee Busia iyo Malaba uu hoos uga dhacay 114 iyo 109 saacadood ee 2020 ilaa 77 iyo 80 saacadood ee 2022, siday u kala horreeyaan, laakiin wali waxay ka hooseeyaan bartilmaameedka rasmiga ah ee 40 saacadood Malaba iyo 45 saacadood Busia.
Waxay dib u dhacyada u sababeeyeen joogsiyo “soo noqnoqda” ah oo ku teedsan marinka dhinaca Kenya, taasoo ay ugu wacan tahay baaritaannada booliiska iyo amniga (36 boqolkiiba), hubinta shirkadda, xaaladaha waddooyinka iyo arrimaha miisaanka.
Nidaamyada boostada xudduudaha ayaa qaatay kaliya hal boqolkiiba dib u dhaca guud, ayay tiri warbixintu.
Warbixinta NCTTCA waxay soo xigatay qiimaha kala duwan ee gaadiidka wadada ka yimaada Mombasa ilaa Kampala ($1.88), Kigali ($2.32), Juba ($2.47) iyo Goma ($3.26). Waxa kale oo ku jiray qiimayaasha Mombasa ilaa Bujumbura ee Burundi ($2.10) iyo meelaha DR Congo ee Butembo ($3.44) iyo Bunia ($3.90).
Warbixinta marinka waqooyi waxa kale oo ay soo xigatay 2023 oo ah 109 saacadood Mombasa-Kampala, 112 saacadood Mombasa-Nimule (South Sudan), 129 saacadood Mombasa-Kigali iyo 157 saacadood Mombasa-Kasindi (DR Congo).
Hay’adda Fududeynta Gaadiidka ee Waddada Dhexe (CCTTFA) ayaa qiratay in dekedda Daarusalaam ay wali ku yar tahay waqtiyada sugitaanka maraakiibta.
Akhriso: Shixnadaha xamuulka ee Dekedda Mombasa oo sare u kacay iyadoo ay jirto wax-qabad la’aan Dar
Wakhtiyada sugitaanka markabka ee dekeddu waxay kor u kacday sannad-sannadka qaybta labaad ee 2023 si ay u gaadho 13.6 maalmood Diisambar marka loo eego 10.6 maalmood ee bisha u dhiganta 2022. Tan waxaa ku jiray boodi laga soo bilaabo 5.8 ilaa 13 maalmood intii u dhaxaysay Oktoobar iyo Noofembar.
“Tani waa caqabad aad u weyn hadda dekedda,” ayuu yiri wakiilka CCTTFA Emmanuel Rutagengwa. “Hadda waxaa dekedda ku sugan maraakiib badan, laba toddobaad ayaa aad u dheer in la sugo inta alaabta laga soo dejinayo.”
Waxa uu sheegay in xaaladdu ay ka dhalatay xadiga gaadiidka xamuulka ee dekedda “laba jibaarma wax ka yar 10 sano, haddana awoodda dekeddu ma korodho si saami ah”.
Shixnadaha xamuulka ee dekedda Dar es Salaam ayaa ka kacay 13.6 milyan tan sanadkii 2016 ilaa 24 milyan oo tan sanadkii 2023 marka la barbar dhigo Mombasa, halkaasoo badeecada xamuulku ay kor uga kacday 33.88 milyan tan sanadkii 2022 ilaa 35.98 milyan metric tonnes sanadka 2023.
Dhinaca kale, CCTTFA waxay sheegtay in dekeddu ay ku guulaysatay inay hoos u dhigto wakhtiga maraakiibta oo markii hore ahaa 7 ilaa 2.5 maalmood, wakhtiga shixnadda oo ahayd 22 ilaa todoba cisho ka hoosaysa, iyo wakhtiga gawaadhida oo ahaa 4.3 ilaa 2.3 saacadood. Gaadiidka waddooyinka ee marinka dhexe ayaa sidoo kale lagu hagaajiyay booliska iyo kastamka canshuuraha oo laga jaray 55, waxaana la jaray saddex kaliya, taasoo hoos u dhigaysa dib u dhaca, ayaa lagu yiri warbixinta.
Mr Rutagenngwa waxa uu sheegay in hirgelinta Nidaamka Dabagalka Shixnadaha Elektarooniga ah ay “ meesha ka saartay baahida loo qabo galbiyayaasha jirka iyo in la yareeyo khatarta badeecadaha ku lumaya inta ay socdaan” halka OSBP-yada ay ka caawiyeen in 55 boqolkiiba ay yareeyaan waqtiyada ka soo gudba xuduudaha ee gaadiidka xamuulka qaada.
Warbixinta waqoyiga ayaa muujisay in 79.1 boqolkiiba shixnadaha ka soo degi jiray dekedda Mombasa 2023 ay ahaayeen kuwa laga soo dejiyo, 13.8 dhoofin iyo 6.8 boqolkiiba shixnadaha shixnadaha.
Ugaandha ayaa hogaaminaysa saamiga suuqa kala iibsiga ee dhanka woqooyi oo ah 62.34 boqolkiiba South Sudan (16.82 boqolkiiba), DR Congo (13.24 boqolkiiba) iyo Rwanda (4.56 boqolkiiba).
Waqtiga lagu wareejinayo maraakiibta ee Mombasa hadda waa 70 saacadood, taas oo ka wanaagsan bartilmaameedka 75-saacadood, celceliska waqtiga sugitaanka markabkana hadda waa 0.8 maalmood. Waqtiga ay ku nool yihiin shixnadaha kontaynarrada lagu soo dejiyo Mombasa waa 85.8 saacadood marka loo eego bartilmaameed 60 saacadood ah, warbixinta ayaa muujisay.