South Sudan ayaa bilaabaysa barnaamijka diiwaangelinta codbixiyayaasha oo ay goobjoogayaashu ku tilmaameen calaamadda ugu macquulsan ee Juba qorshaynaysa in ay doorasho ku qabsoonto, xitaa iyadoo daneeyayaasha ay kala jiidanayaan isbeddelka dimoqraadiga ah ee dalka.
Guddoomiyaha guddiga doorashooyinka qaranka Abednego Akok Kacuol oo shir jaraa’id ku qabtay magaalada Jubba ayaa sheegay in guddiga doorashada ay geeyeen dhammaan 10-ka dowlad goboleed oo diyaar u ah inay ka qeybgalaan doorashada.
Balse waxaa jira mudaaharaadyo ka dhan ah qorshahan oo ay ku doodayaan in dalka uusan ku filneyn in dalka laga abaabulo doorasho xor iyo xalaal ah, taasoo u baahan lacag iyo amni.
Pagan Amum, hogaamiyaha Real-SPLM, oo ka mid ah dhinacyada heshiiska nabadda ee 2018, ayaa ku dooday duruufaha ka jira Koonfurta Suudaan inay adkeynayaan in la qabto doorasho xor iyo xalaal ah “lix bilood gudahood.”
“Dastuurka joogtada ah oo ah aasaaska sharciga ah ee doorashada weli lama ansixin, shuruudo kale oo badanna ma jiraan. Madaxweyne (Salva) Kiir waxa uu dadka S. Sudan u kaxaysanayaa fuulo.”
Si kastaba ha ahaatee, barnaamijka doorashada Juba, ayaa sidoo kale ah mid ka dhashay cadaadis kaga imaanaya xulafadeeda. Maraykanka, tusaale ahaan, waxa uu ku adkaystay in waddanku u baahan yahay in uu ka baxo hannaanka kala-guurka: Koonfurta Suudaan weligeed doorasho may qaban tan iyo markii ay ka go’day Suudaan 2011-kii, madaxweyne Salva Kiir ayaa madax ka ahaa tan iyo markaas.
Wuxuu dhab ahaantii ahaa hogaamiyaha ismaamulka Koonfurta Suudaan tan iyo 2005 ka dib dhimashadii John Garang.
Guddiga doorashada ayaa dhanka kale sheegay in ay diyaariyeen jadwalka diiwaan gelinta si ay u ansixiyaan dhammaan dhinacyada heshiiska nabadeed ee 2018-ka.
Go’aanka ah in doorashada la qabto ayaa horay u heshay taageerada Xoghayaha Guud ee Qaramada Midoobay, Antonio Guterres, oo 8-dii Abriil warqad u qortay madaxweynaha Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay, Venessa Frazier, oo ay ku sheegtay “murashax halis ah” hirgelinta heshiiskii nabada waa la kaydiyay.
“Iyada oo la eegayo dhawaaqii dhawaa ee dadweynaha ee lagu taageerayey doorashooyinka S. Sudan ee labada Igad iyo Midowga Afrika, Qaramada Midoobay, sidoo kale, waxay u taagan tahay taageero.
“Qaramada Midoobay waxay sii wadi doontaa inay ku hagto waajibaadka ku habboon ee Golaha Ammaanka ee arrintan,” ayuu qoray Mr Guterres, oo 26-kii Febraayo ku wargeliyay golaha inuu sameyn doono qiimeyn ku saabsan diyaargarowga doorashada Koonfurta Suudaan.
Tani waxay ka dhigan tahay in golaha ammaanka laga sugayo inay ansixiyaan ama khalad ka keenaan natiijada. Taageerada Qaramada Midoobay ayaa wax weyn u noqon doonta Madaxweyne Kiir oo ku adkeysanaya in dalka ay doorasho ka dhacdo December 2024, inkastoo ay saluugeen qaar ka mid ah dadka ay khuseyso.
Dadka saluugsan waxaa ka mid ah madaxweyne ku xigeenka koowaad, Dr Riek Machar, kaasoo ku adkeysanaya in dalka aysan ka dhici karin doorasho lagu kalsoonaan karo, haddii aan la hirgelin shuruudaha muhiimka ah sida qabanqaabada amniga.
Ka dib dagaalkii sokeeye ee dhamaaday 2018, South Sudan waxay ahayd in ay qabato doorasho markii ugu horeysay Febraayo 2023.
Daneeyayaasha ku meel gaarka ah ayaa isku raacay in dib loo riixo doorashada ilaa bisha December 2024-ka.
Marka laga soo tago hannaan ammaan oo gariiraya oo la arkay 53,000 oo ka mid ah 83,000 ee ciidamada lagama maarmaanka ah oo la mideeyay, waxaa weli walaac laga muujinayaa diiwaan gelinta codbixiyayaasha iyo kala xadeynta deegaannada, dastuurka rasmiga ah, tirakoobka iyo soo celinta qaxootiga ku sugan dalalka deriska ah iyo dejinta barakacayaasha.
Dawladdu weli ma dhamaystirin heshiis nabadeed oo ay la gasho kooxihii laga soo wareejiyay Rome ee loo soo wareejiyay Kenya ee uu hoggaamiyo Madaxweyne William Ruto—heshiis aan wali aqbalin dhammaan mucaaradka.
Wasiirka arrimaha dibadda iyo xiriirka caalamiga ah ee South Sudan, James Morgan, ayaa sheegay in bilowga diwaan gelinta codbixiyayaasha bisha June ay tahay waqti ku filan si loo suurtageliyo xaqiijinta cod bixiyayaasha doorashadu inay ku qabsoonto waqtigii loogu talagalay ee December.
kaaliyihii hore ee wasiirkii hore ee arrimaha dibadda, Dr Cirono Hiteny, oo xubin ka ah kooxaha haysta (kuwa diiday inay saxeexaan heshiiskii nabadda ee 2018), ayaa sheegay in ujeedada “dhabta ah” ee madaxweyne Kiir ay tahay inuu sii joogo awoodda. .