Kenya ayaa la filayaa in ay ka faa’ideysato barnaamij caalami ah oo lagu arki doono malaayiin qalab lagu baaro cudurka daacuunka oo lagu qeybin doono caalamka.
Shixnadaha xirmooyinka ugu horreeya, qiyaastii 1.2 milyan, ayaa loo qaybiyay toddobaadkan 14 waddan oo khatar sare leh.
Ku-deeqaha, Gavi, ayaa sheegay in dalalka heli doona xirmooyinka toddobaadyada soo socda ay ku jiraan kuwa hadda uu sida ba’an u saameeyay cudurka daacuunka.
Liiskan ayaa ka reebaya Kenya, oo sheegtay inay danaynayso qalabkan, balse aan hadda soo wajahday cudurka dilaacay.
Gavi waxa uu sheegay in dalalka soo bandhigay xiisaha balse aan lagu darin shixnadaha ugu horreeya ay heli doonaan agabka mustaqbalka.
Barnaamijkan, oo ah dadaalka ugu weyn ee adduunka, ayaa wanaajin doona waqtiga iyo saxnaanta ogaanshaha iyo ka jawaabista cudurka dacuunka iyada oo kor loo qaadayo ilaalinta joogtada ah iyo awoodda tijaabinta iyo caawinta si dhakhso ah loo ogaado kiisaska daacuunka ee suurtogalka ah.
“Si dhab ah, waxay sidoo kale ka caawin doontaa waddammada inay la socdaan isbeddellada oo ay dhistaan saldhig caddayn ah barnaamijyada ka hortagga mustaqbalka, taageeraya guusha xakamaynta daacuunka qaranka iyo bartilmaameedyada baabi’inta,” Gavi ayaa yidhi.
Kenya waxaa ugu dambeesay in uu ka dilaacay daacuun sanadkii hore.
Bishii Agoosto ee sannadkii hore, khabiirka cudurrada faafa ee Wasaaradda Caafimaadka Emmanuel Okunga ayaa sheegay in 11,897 xaaladood laga soo sheegay 26 degmo tan iyo markii uu dillaacay bishii Oktoobar 2022. Waxay galaaftay nolosha 194.
“In waqtigeeda lagu ogaado kiisaska daacuunka iyo daawaynta degdegga ah oo la bilaabo ayaa fure u ah dhimista cudurrada, dhimashada iyo xakameynta gudbinta,” Okunga ayaa yiri.
Barnaamijka baarista cudurka daacuunka ee caalamiga ah ee socda ayaa waxaa maalgeliya oo isku duba ridey Gavi halka soo iibinta iyo gaarsiinta wadamada ay hogaamineyso Unicef oo kaashaneysa Guddiga Caalamiga ah ee Xakamaynta Daacuunka iyo Ururka Caafimaadka Adduunka.
Shixnadahan bilowga ah waxay muujinayaan bilawga barnaamijka, kaas oo ujeedadiisu tahay in la arko wada-hawlgalayaasheeda oo RDT-ga u diraya waddamo dheeraad ah oo muujiyay xiisaha mustaqbalka. Joogteynta muddada dheer ee barnaamijku waxay ku xidhan tahay lacag ururinta guulaysata ee muddada istaraatiijiyadeed ee soo socota ee Gavi, laga bilaabo 2026 ilaa 2030,” Gavi ayaa yidhi.
14-ka waddan ee bilowga ah waa Cameroon, Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Congo, Itoobiya, Malawi, Mozambique, Nepal, Nigeria, Pakistan, Sierra Leone, Somalia, Syria, Uganda, Zambia iyo Zimbabwe.
Daacuunku waxa uu ku soo badanayay caalamka tan iyo 2021, iyada oo heerar sare oo dhimasho ahi ay jirto in kasta oo la heli karo daaweyn fudud, waxtar leh oo la awoodi karo.
Tirada badan ee cudurro dillaacay ayaa horseeday baahida aan horay loo arag ee tallaallada ka yimid waddamada uu saameeyay.
Kenya ayaa billowday tallaalka daacuunka bishii Febraayo ee sannadkii hore iyo bishii Agoosto, wasaaradda caafimaadka ayaa sheegtay inay dhaaftay yoolkeedii ahaa in la tallaalo 1.59 milyan oo qof oo ku nool siddeed gobol oo khatartoodu sarreyso.
Daacuunku waa caabuq xiidmaha oo ba’an oo ku faafa cuntada iyo biyaha wasakhaysan saxarada ay ku jirto bakteeriyada Vibrio cholerae. Kor u kaca daacuunka waxaa sabab u ah daldaloolada joogtada ah ee helitaanka biyo nadiif ah iyo fayadhowr iyo guul darrida in si degdeg ah loo ogaado dillaaca lana xaddido faafitaankooda.
Iyadoo sahayda tallaalka daacuunka afka ee caalamiga ahi uu kor u kacay siddeed iyo toban jeer intii u dhaxaysay 2013 iyo 2023, korodhka ballaadhan ee joogtada ah ee baahida marka loo eego helitaanka hadda ayaa culays saaray kaydka caalamiga ah.
“Ololayaasha tallaalka ee ka hortagga ah waa in dib loo dhigo si loo ilaaliyo qiyaasaha dadaallada wax ka qabashada degdegga ah,” Gavi ayaa yidhi.
“Faafida soo noqnoqda ee waddammada ay ololaha tallaalka degdegga ah horayba looga hirgeliyey waxay sii iftiiminaysaa baahida loo qabo hagaajinta xawaaraha iyo saxnaanta ee lagu aqoonsanayo meelaha gudbinta cusub ama joogtada ah – taasoo awood u siinaysa aagaggaas in la beegsado inta lagu jiro dadaallada wax-ka-qabashada bilowga ah.”
Bishii Febraayo, kowntiga Migori ayaa xaqiijiyay in cudurka daacuunka uu ka dilaacay ka dib markii qof cudurkaan uu ka soo gudbay Tanzania oo uu ku xanuunsaday Kenya.
Madaxa adeegyada caafimaadka ee kowntiga Awuor Nyerere ayaa sheegay in ay heegan sare ku jiraan ayna diyaariyeen iskaa wax u qabso caafimaadka bulshada, maamulka xaafadaha, odayaasha tuulooyinka, caaqilada iyo kaaliyayaashooda si ay gacan uga geystaan ka warbixinta kiisaska iyo raadinta xiriirka.