Cali Cumar, Wasiiru Dowlaha Wasaaradda Arrimaha Dibadda, ahna Xildhibaan ka tirsan Baarlamaanka Federalka Somaliya, ayaa si kulul kaga hadlay wararka sheegaya in Somaliya ay ku lug leedahay heshiiska badda ee Kenya ay soo bandhigtay, si xal looga gaaro xiisadaha ka soo cusboonaaday Geeska Afrika.
Wasiiru Dowlaha Wasaaradda Arrimaha Dibadda waxa uu carabka ku adkeeyay in Soomaaliya ay ka go’an tahay midnimada dhuleed iyadoo la eegayo heshiiska muranka dhaliyay ee Itoobiya iyo maamulka gooni isu taagga ah ee Somaliland. “Wararka ku saabsan heshiiska badda ee ay ku lug leeyihiin Soomaaliya iyo Itoobiya gabi ahaanba waa kuwo aan waxba ka jirin.”
Heshiiskan lagu muransan yahay ayaa ku soo beegmaya iyadoo laga jawaabayo heshiiskii 1-dii Janaayo ee ahaa in Itoobiya oo aan bad lahayni ay Somaliland ka kiraysay 20 KM oo xeeb ah si ay u aqoonsato madax-banaanideeda iyo saamiga ay ku leedahay calanka Itoobiya. Somaliland ayaa sheegtay inay ka go’day Soomaaliya, balse aqoonsi caalami ah kama haysato. Is-afgaradkii Itoobiya, oo Muqdisho looga aqoonsaday inuu yahay mid ku xad-gudbay Qaranimada, ayaa horseeday khilaaf sii kordhaya oo gobolka iyo welwelka laga qabo xasillooni-darro hor leh.
Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud ayaa Khamiistii shalay magaalada Nairobi kula kulmay dhiggiisa Kenya William Ruto oo ay ka wada hadleen sidii xal diblumaasiyadeed loogu heli lahaa khilaafka u dhaxeeya.
Kenya oo ay weheliyaan Jabuuti iyo urur goboleedka IGAD, waxay la soo baxeen hindise heshiis ah oo loogu talagalay in Itoobiya la siiyo “helitaanka kheyraadka badda oo xasilloon oo la saadaalin karo” iyadoo la ixtiraamayo madax-bannaanida Soomaaliya, sida uu sheegay Korir Sing’oei, maamulaha Kenya. xoghayaha arrimaha dibadda. Soo jeedintu waxay sidoo kale ujeedadeedu tahay in la caddeeyo suurtagalnimada iskahorimaadka oo ay ka faa’iideysan karaan maleeshiyada Al-Shabaab, kuwaas oo taariikh ahaan ka faa’iidaysanayay xasillooni-darrada gobolka.
Dib-u-dhacyadan ayaa ah kuwo ay ka buuxaan waxyaabo taariikhi ah oo kakan. Somaliland ayaa ku dhawaaqday inay ka go’day Soomaaliya sannadkii 1991-kii, kaddib dagaal sokeeye oo ba’an, iyadoo dhistay dowlad u gaar ah, inkastoo aan loo aqoonsanin inay tahay waddan madaxbannaan. Itoobiya oo 1990-meeyadii lumisay marinkii tooska ahaa ee ay ku lahayd badda kadib markii ay Eritrea ka go’day ayaa doonaysay inay hesho marin badeed si ay u xoojiso awoodeeda dhaqaale iyo mid ciidan.
Dhaqdhaqaaqyadan gobolku waxa ay ku dhex jiraan isbedello-siyaasadeed oo ballaadhan, halkaas oo quwadaha caalamiga ah iyo kuwa maxalliga ahi ay isku hayaan saamaynta mid ka mid ah marinnada istaraatiijiyadeed ee Afrika.
Beesha caalamka oo ay ku jiraan Mareykanka iyo Ingiriiska ayaa sii wada taageerada ay siinayaan midnimada dhuleed ee Soomaaliya iyagoo si dhow ula socda xaaladaha dhacaya.