Soomaaliya ayaa horumar la taaban karo ka samaysay la dagaallanka duumada, iyadoo hoos u dhigtay heerka faafitaanka cudurka oo ahaa 20.1% 2015 ilaa 4.1% 2023 meelaha ay sida weyn u saameysay, Hay’adda Caafimaadka Adduunka ee WHO ayaa sidaas sheegtay.
Guushan, ayay WHO tiri, waxaa lagu xaqiiqsaday hirgelinta “wax ka qabashada cudurrada isku dhafan oo ay hormuud ka tahay Wasaaradda Caafimaadka Federaalka Soomaaliya, iyadoo taageero muhiim ah laga helayo Ururka Caafimaadka Adduunka (WHO), Sanduuqa Carruurta ee Qaramada Midoobay (UNICEF), iyo taageerada maaliyadeed ee Sanduuqa Caalamiga ah.”
Iyadoo la adeegsanayo hab dhammaystiran oo ka kooban ka-hortagga, joojinta, iyo tallaabooyinka dheeriga ah, barnaamijka duumada ee Soomaaliya ayaa si guul leh hoos ugu dhigay heerka cudurrada illaa 3.4% 2022, sida uu sheegay Barnaamijka Xakamaynta Duumada ee Qaranka. Si kastaba ha ahaatee, korodhka yar ee dhacdooyinka oo gaadhay 4% sanadka 2023 ayaa loo aanaynayaa saamaynta xun ee abaaraha iyo daadadka dalka.
Munaasabadda Maalinta Duumada Adduunka ee 2024-ka, Dr. Sagal Rooble oo ka socotay Wasaaradda Caafimaadka ee Dowladda Federaalka ayaa uga mahadcelisay hay’adaha wada shaqaynta la leh iyo deeq bixiyayaasha sida qaalibka ah ee ay uga qayb qaateen horumarka Soomaaliya ee xakameynta duumada. Waxay carrabka ku adkeysay baahida loo qabo in la sii wado taageerada si wax looga qabto noocyada duumada ee soo ifbaxaya iyo in la joogteeyo guulihii laga gaaray la dagaallanka cudurkan guud ahaan Soomaaliya.
Intii lagu jiray 2023, Soomaaliya waxay wajahday caqabado iyadoo la ogaaday nooc cusub oo ka mid ah dulinnada duumada Plasmodium falciparum, taas oo caqabad ku ah in la aqoonsado iyadoo la adeegsanayo tijaabooyinka ogaanshaha degdegga ah ee caadiga ah. Intaa waxaa dheer, soo ifbaxa kaneecada cusub ee magaalada ee cudurka duumada, Anopheles stephensi, ayaa lagu arkay degmooyin dhowr ah, taasoo caqabado hor leh ku ah dadaallada xakameynta duumada.
Dhaqdhaqaaqa cimilada ee dalka, oo ay ku jiraan abaaro daba dheeraaday oo ay ku xigto roobab culus oo ay sabab u tahay ifafaalaha El Niño, ayaa gacan ka geystay isbeddellada degdega ah ee heerkulka, qaababka roobabka, iyo qoyaanka. Isbeddelladan deegaan waxay keeni karaan balaadhinta isu-gudbinta duumada juqraafi ahaan ama ay soo baxaan noocyo cusub oo cudurka ah.
Dadyowga kala duwan ee Soomaaliya, oo ay ku jiraan bulshooyinka reer-guuraaga ah, shakhsiyaadka gudaha ku barakacay, iyo muhaajiriin ka yimid dalalka deriska ah sida Jabuuti, Itoobiya, Kenya, iyo Yemen, ayaa soo bandhigaya caqabadaha xakameynta cudurrada. Sababaha ay ka midka yihiin degaannada ciriiriga ah, helitaanka daryeel caafimaad oo xaddidan, iyo wacyigelin ku filan ayaa gacan ka geysta kororka faafitaanka cudurrada, oo ay ku jirto duumada.
Dr. Jamaal Amran, oo ah u qaabilsanaha WHO Soomaaliya u qaabilsan xakameynta duumada, ayaa carrabka ku adkeeyay baahida loo qabo in laga feejignaado ogaanshaha noocyada cusub ee duumada iyo saameynta joogtada ah ee amni-darrada iyo isbeddelka cimilada ee natiijooyinka caafimaad ee dalka.
Duumadu waxay weli khatar weyn ku tahay caafimaadka bulshada, gaar ahaan waxay saamaysaa kooxaha nugul sida haweenka uurka leh, carruurta da’doodu ka yar tahay 5 jir, qaxootiga, muhaajiriinta, iyo dadka gudaha ku barakacay. Xafiiska WHO ee dalka Soomaaliya, oo kaashanaya hay’adda UNICEF, waxa uu sii wadaa taageerada uu siiyo Wasaaradda Caafimaadka ee Federaalka si loo hirgeliyo Qorshaha Istiraatiijiyadeed ee Qaran ee Duumada Soomaaliya 2021-2026 si loo sii wanaajiyo dadaallada xakameynta duumada iyo horumarinta natiijooyinka caafimaad ee loo siman yahay.