Dadka Kenyaanka ah ee ku nool qeybo kala duwan oo dalka ka tirsan ayaa tirinaya khasaara lixaad leh iyadoo daadad xooggan ay weli sii wadaan burburinta hantidooda.
Arbacadii todobaadkii hore ayay ahayd markii dowladda Kenya ay ka dhawaajisay qeylo dhaan ka dhalatay biyo xireenka Masinga ee ku soo daatay. Dhaamkan oo ah kaydka ugu weyn ee kaydka biyaha ee wax soo saarka tamarta ee dalka ayaa waxa uu kor u dhaafay 1056.5 mitir kuyuubik.
Waqooyiga gobolka Rift, in ka badan 400 oo qoys ayaa ku barokacay iyo dhowr hektar oo cunto ah oo dalagyo ah ayaa waxyeello u geystay ama ay qarqiyeen daadad khasaare geystay kaddib roobab xooggan oo dhawaan da’ay.
Fatahaadaha ayaa sidoo kale waxa ay waxyeelo gaarsiiyeen wadooyinka iyo kaabayaasha dhaqaalaha. Waxaa hakad ku yimid adeegyadii gaadiidka ee deegaano dhowr ah oo ka tirsan gobolkaasi.
Degmooyinka Turkana, West Pokot, iyo Elgeyo-Marakwet, ayaa hantidii ay ku burburtay daadad ka dhashay biyo-xireenno iyo webiyo ay qarka jabsadeen.
Waaxda saadaasha hawada ee Kenya ayaa uga digtay dadka Kenyaanka ah in ay ku dhiiradaan roobab mahiigaan ah.
Ururka Laanqeyrta Cas ee Kenya iyo maamul goboleedyada gobolka ayaa qoysaskii ku barakacay fatahaadda ay siinayaan qalab caafimaad iyo dawooyin looga hortagayo cudurka ka dhasha biyaha.
Waxaa sidoo kale jira daadad ka dhacay qeybo kale oo ka tirsan ismaamulka Turkana ka dib markii harada Turkana ay qarka jabtay.
Harada ayaa bararay ilaa heer aan hore loo arag, taas oo khatar weyn gelisay nolosha tiro badan oo reer miyi ah oo ku tiirsan kalluunka.
“Daadad xooggan ayaa ku dhuftay magaalada Lodwar 24-kii saac ee la soo dhaafay. Qaar ka mid ah biyo-xireennada iyo webiyada gobolka ayaa laga yaabaa inay dilaan roobabka xooggan dartiis,” ayuu yiri maamulaha Laanqeyrta Cas ee Waqooyiga Rift Kenya Oscar Okumu.
Waxa uu intaa ku daray in 360 qoys ay ku barakaceen fatahaado ka dhacay magaalada Lodwar ee ismaamulka Turkana, kuwaasi oo u baahan cunto iyo alaabo kale.
Dadka degan agagaarka xeebaha harada Turkana ayaa habeeno ku hoyanaya qabow ka dib markii biyaha harada ay kor u kaceen oo ay qarqiyeen tuulooyinka iyo agabka kalluumeysiga.
“Inta badan qoysaska ay saameeyeen fatahaaduhu waxay u baahan yihiin taageero nafsi ah iyo mid bulsho, hoy, cunto iyo waxyaabo aan cunto ahayn,” ayuu yiri Mr Okumu.
Degmada Trans Nzoia, fatahaad lama soo sheegin, laakiin dowladda degmada iyo Laanqeyrta Cas ee Kenya ayaa sameeyay koox ka hortageysa xaalad kasta.
Ismaamulka Nairobi, dowlada ayaa amartay maamulada ka jira xaafadaha Mukuru ee baaxada leh, halkaas oo ay tuugta dhulalka ka dhisteen dhismayaal ku yaala dhulka webiga Ngong ku teedsan, in ay meesha ka saaraan.
Dadka degan xaafadaha isku raranta ah ayaa guryahoodii ay qariyeen daadad.
Sarkaal ka tirsan Hay’adda Maareynta Deegaanka Qaranka (Nema) oo codsaday inaan la magacaabin ayaa yiri: “Dhismaha ayaa ka dhisnaa dhulka ka soo horjeeda webiyada, kuwa kalena waxay ka soo jeedaan isku raranta Old Mukuru-Reuben. Waa khatar ku xadgudubka buundada Embakasi agteeda.”
Axadii, cimiladu waxa uu saadaaliyay in roobabku aanay wali dhamaan oo ay da’ayaan ilaa bisha June.
Isla mar ahaantaana, waddo muhiim ah oo isku xirta Nyandarua iyo countiyada Laikipia, oo ka timaada suuqa Gwa Kungu ee soo marta Pesi ilaa Nanyuki, ayay roobabku waxyeeleeyeen, taasoo ku qasabtay dadka safarka ah in ay isticmaalaan wadada dheer ee Kagondo-Muthiga. leexashadu waa 20 kiiloomitir oo dheeri ah oo safarka ah, iyada oo la marayo suuqa Muruku.
Dareewal matatu ah Jacob Mwangi ayaa ka xumaaday dayac-tirka ay maamulku ku sameeyeen dayactirka waddooyinka labadii sano ee la soo dhaafay. Si loo sii kordhiyo dhibaatada dadka deegaanka, maamulku waxa uu soo saaray digniin ku socota dadka ku nool agagaarka biyo-xireenka Muthiga oo ku dhow inuu buuxdhaafo.
Akhri: Roobab mahiigaan ah oo ka da’ay Bariga Afrika oo ay ugu wacan tahay dhaqdhaqaaqa bani’aadamka, ayaa lagu sheegay daraasad
Biyo-xireenku wuu buuxaa oo wuxuu leeyahay khatar weyn. Dadka deegaanka ayaa baaq deg deg ah u diray madaxda deegaanka si ay ugu bedelaan albaabada biyo xireenka si looga hortago musiibo.
Deegaanka Kinangop, daadad ka yimid Wabiga Karoroha ayaa dilay lix neef oo caano ah. Dhul-beereed aad u baaxad weyn ayaa la quusiyay, taasoo dhibaato xooggan ku noqotay dadka deegaanka oo noloshoodu ku tiirsan tahay tacbashada beeraha.
Ismaamulka Samburu, waaxda saadaasha hawada ayaa heegan galisay dadka deegaanka ee ku nool dhulka hoose ee dhulka hoostiisa iyadoo roobab xoogan ay wali wadaan.
“Daadadka waxaa la filayaa in meelaha hoose, bannaanka, iyo magaalooyinka ee biya-mareenadu liidato,” ayaa lagu yiri bayaan ay soo saartay Waaxda Met.
Heerarka biyaha ee wabiga Ewaso Nyiro ee bariga Samburu ayaa si aad ah u kordhay shalay,sabato ah roobab mahiigaan ah oo ka da’ay guud ahaan dalka.
Iyadoo la filayo in roobabku ay ka da’aan dalka, wabiyada bararsan ayaa khatar weyn ku haya dadka Kenyaanka ah ee ku nool dhulka hoose iyo hareeraha webiyada.
Roobabkan ayaa sababay dhimasho iyo burbur ka dhacay deegaanka Ruaka ee ismaamulka Kiambu. Hal qof ayaa la sheegay inuu dhintay.
Talaadadii, muuqaallo guryo qarqiyey oo biyo ah ayaa lagu arkay ismaamulka Kiambu, gaar ahaan Thindigua iyo Ruaka sababo la xiriira roobab mahiigaan ah oo la arkay habeenkii Isniinta.
Hal qof ayaa lagu dhawaaqay in uu dhintay Isniintii labo kalena waa ay dhaawacmeen ka dib markii uu soo dumay darbi ku wareegsan. Guryo badan oo deegaanka ku yaalay .
Barasaabka Kiambu Kimani Wamatangi ayaa horay u soo saaray digniin ku socota kireystayaasha dhismayaasha la deggan yahay ee ay dhibaatadu saameysey in ay ka guuraan ilaa dowladda kowntiga ay ka xaqiijineyso ku habboonaantooda iyo badqabkooda.
Wamatangi ayaa isniintii sheegay in dawlada kowntiga ay sii wadi doonto kormeerka si ay uga hortagto xaalad kasta oo ay dhismayaashu ku dumaan ama ay godadku galaan shaqo xumo awgeed. Kormeerka ayaa sidoo kale lala beegsaday dhismayaal aan la ansixin.