Soomaaliya ayaa heshay lacag cusub oo lagu tayeynayo hay’adaha amniga, iyadoo saraakiisha ay sheegeen inay ka caawin doonaan la dagaalanka dhibaatada joogtada ah ee Al Shabaab.
Todobaadkan Midowga Yurub (EU) wuxuu sheegay inay ansixiyeen €116 milyan oo u dhiganta ($117 milyan) oo loogu talagalay dadaallada xasilinta Soomaaliya iyadoo loo sii marinayo Guddigooda Siyaasadda iyo Amniga.
War-saxaafadeedka ayaa lagu yiri “Golaha ayaa ansixiyay taageero dheeri ah oo hoos timaada Xarunta Nabadda ee Yurub (EPF) oo la siinayo Ciidanka Qaranka Soomaaliyeed (SNA) iyo qeybta militariga ee Howlgalka Ku Meel Gaarka ah ee Midowga Afrika ee Soomaaliya (Atmis).
Midowga Yurub waxa uu intaa ku daray in uu $75 milyan ku dari doono agabkii hore loogu abaabulay Atmis sannadihii la soo dhaafay, oo daboolaya July 1, 2021 ilaa December 31, 2023.
Waxa ay sheegtay in taageeradii hore ee ciidamada nabad ilaalinta ee hoos yimaada EPF ay gaareysay €270 milyan oo u dhiganta ($271 milyan).
Dhaqaalaha lagu heshiiyey in la siiyo Ciidanka Qaranka Soomaaliyeed ayaa gaareysa €42 million ($43 million) halka, sida laga soo xigtay EU, “Taageeradii hore ee Ciidanka XDS ee hoos yimaada EPF waxay gaareysaa €50 million ($51 million).
Arrintan ayaa timid iyadoo UK ay ku dhawaaqday inay $2.8 milyan oo dollar ku taageereyso ciidamada ammaanka Soomaaliya iyadoo la sii marinayo Xafiiska Taageerada Qaramada Midoobay ee Soomaaliya (Unsos).
“Dhaqaalaha waxaa loo adeegsan doonaa in lagu bixiyo taageero aan halis ahayn oo la siinayo Ciidamada Ammaanka Soomaaliya si ay ula dagaallamaan Al Shabaab, oo ay ku jiraan raashiin, hoy iyo gargaar caafimaad. Maalgelinta cusub ee UK waxay ka taageeri doontaa bixinta iyo daabulida agabka sida raashiinka, qalabka isgaarsiinta, iyo teendhooyinka, waxayna gacan ka geysan doontaa daadgureynta caafimaad ee ciidamada SSF ee hawlgallada fulinaya,” ayaa lagu yiri qoraal ka soo baxay safaaradda UK ee Muqdisho.
Dr Aisa Kirabo Kacyira, oo ah madaxa Unsos, ayaa soo dhaweysay wax ku biirinta UK.
“Sanadihii lasoo dhaafay, Boqortooyada Midowday (UK) waxay ahayd deeq bixiyaha dhexe ee Sanduuqa Trust Fund si loo taageero SSF. Wax ku biirintan ugu dambeysay waxay muujineysaa sida ay uga go’an tahay inay ka go’an tahay xoojinta taageerada saadka iyo dhisidda awoodda si ay uga faa’iideystaan ragga iyo haweenka geesiyaasha ah ee Soomaaliya,” ayay tiri Dr Kacyira.
Taageerada Britain ay siiso hay’adaha amniga Soomaaliya ma ahan mid cusub. Waxay bixisay $29.17 milyan oo tabarucaad tabaruc ah oo lagu taageerayo Unsos ilaa 2022. Waxay sidoo kale siisaa taageero maaliyadeed oo muhiim ah Atmis, safaaradda ayaa tiri.
Bishii Febraayo, Wasiirka Ciidamada UK, James Heappey, ayaa booqasho ku yimid Muqdisho, isagoo Villa Somalia kula kulmay Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud, iyo sidoo kale Ciidamo British ah oo tababaro siiya SSF.
“Soomaaliya waa saaxiibka muhiimka ah ee UK, waxayna muhiim u tahay ammaanka iyo xasilloonida gobolka,” ayuu yiri Mr Heappey.
“Caqabadaha horyaalla Soomaaliya waa kuwa adag, laakiin waxaan weli taageere u nahay dadaallada Dowladda Federaalka (Soomaaliya) ee ku aaddan in dagaalka lagula jiro Al-Shabaab, si weyn loo xakameeyo amniga gudaha iyo sidii loo gaarsiin lahaa dadka Soomaaliyeed mustaqbal sugan oo xasilloon. ”
“Maanta waxaan u xaqiijiyey Wasiirka Maaliyadda Biixi in UK ay joojisay 100% deymihii taariikhiga ahaa ee lagu lahaa Soomaaliya. Anagoo ah hormuudka deyn cafinta Soomaaliya, waxaa naga go’an inaan gacan ka geysanno soo jiidashada maalgashiga iyo kobcinta dhaqaalaha Soomaaliya,” Thomas ayaa ku qoray X. Ma uusan cayimin tirada.
Bartamihii bishii Maarso ee sanadkan, wakiilo ka socday Naadiga Paris ayaa la kulmay wakiilo ka socday dowladda Soomaaliya, waxaana ay ka gaareen heshiis deyn cafis ah.
Ku dhawaaqista Naadiga ayaa muujisay in deyn joojinta ay timid ka dib markii dalka Geeska Afrika uu gaaray heerkii ugu dambeeyay ee hoos yimaada dalalka saboolka ah ee deynta culus (Enhanced HIPC) oggolaanshaha hindise-sharciyeed ee Guddiyada Sare ee IMF iyo Bangiga Adduunka bishii Diseembar 2023.
Deynta lagu leeyahay deyn bixiyayaasha Naadiga Paris ayaa lagu qiyaasay $2 bilyan laga bilaabo Janaayo 1, 2023, taas oo macnaheedu yahay 99 boqolkiiba taas hadda ay cafiyeen deyn-bixiyeyaasha.
In kasta oo deyn cafinta ay Muqdisho siineyso xaq u yeelasho cusub oo deyn ah, haddana waddanku wuxuu sheegay in uu mudnaanta siinayo amniga iyo hagaajinta hay’adaha maxalliga ah. Ciidanka Qaranka Soomaaliya ayaa sheegay in dhaqaalaha ka imaanaya Midowga Yurub uu sidoo kale ka caawin doono in ay iskeed isu taagto marka uu ka baxo Atmis.
“Labada ficilba waxay ujeedadoodu tahay inay gacan ka geystaan wareejinta mas’uuliyadda amniga ee Atmis ee SNA iyadoo u oggolaanaysa kuwii hore inay gutaan waajibaadkooda iyadoo la xoojinayo awoodda kuwa dambe,” ayaa lagu yiri bayaanka Midowga Yurub.
Atmis ayaa buuxisay labadii waji ee ugu horeysay dhimisteeda 5,000 oo askari, iyadoo ku wareejisay 13 saldhig oo hore uga howlgali jiray (FOB) ciidamada amniga Soomaaliya tan iyo bilowgii 2023-ka.
Hoos u dhigista xigta ee nabad ilaalinta ayaa la filayaa inay noqoto 4,000 ka hor dhamaadka June, 2024.
Midowga Yurub ayaa ah kan ugu badan ee si toos ah wax ugu deeqa Atmis, isagoo ku dhawaad €2.7 bilyan u dhiganta ($2.9 bilyan) tan iyo markii ciidamadii ugu horreeyay ay Soomaaliya yimaadeen 2007dii.