Shirkadaha Xawaaladaha Soomaalida ayaa lacag ka badan $ 3.7 milyan oo kaash ah u kala qaaday dad looga shakisan yahay in ay ka ganacsadaan hubka sanadihii la soo dhaafay, waxaa dadkaasi ku jira qof Yemeni ah oo Mareykanka saaray cunaqabatay la xiriira in uu xiriir la leeyahay xagjiriinta, sida lagu sheegay warbixin ay heshay wakaaladda wararka ee Reuters.
Natiijooyinka ay soo saareen koox cilmi baaris ah oo fadhigeedu yahay Geneva, Global Initiative Against Transnational Organised Crime, ayaa sii murjin kara isku dayga shirkadaha xawaaladaha Soomaalida ay ku doonayaan in ay ku sii wadaan adeegyada bangiyada caalamiga ah sida ku cad Xogta ay shaacisay Reuters.
In kasta oo ay nolol u fidiyaan malaayiin ku nool waddanka Geeska Afrika ee fowdada ku jira, haddana bangiyada yar ayaa la ganacsan doona iyaga oo wajahaya ceebayn ku aadan daahfurnaanta caalamiga ah iyo xeerarka la-dagaallanka waxa loogu yeero argagixisada.
Mar wax laga weydiiyay warbixinta, Bangiga Dhexe ee Soomaaliya, oo xay hoosyimaadaan xawaaladaha, ayaa sheegay in uusan ka warqabin xawilaadaha laakiin ay baarayaan guud ahaanna ay horumar ka sameynayaan ka hortagga maalgelinta waxa loogu yeero argagixisada.
Afartan shirkadood oo ay la xiriirtay wakaaladda wararka ee Reuters, ayaa mid walba waxa ay sheegtay in ay ku dadaaleen sidii ay ugu hoggaansami lahaayeen qawaaniinta caalamiga ah ee “ogow macmiilkaaga” in kasta oo Soomaaliya aysan lahayn kaar aqoonsi qaran. Shirkadaha ayaa sidoo kale sheegay in ay hayaan keydka macluumaadka ee shaqsiyaadka caalamiga ah ee cunaqabateynta laga qaaday iyo kuwa la saaray.
Mashruuca Global Initiative wuxuu falanqeeyay ku dhowaad lix sano oo ah diiwaanno macaamil ganacsi oo laga sameeyay magaalada Bossasso, iyadoo lagu waafajinayo diiwaannada taleefoonka gacanta ee laga helo ilaha amniga iyo baaritaanka keydka macluumaadka.
Warbixinta waxaa lagu cadeeyay 176 macaamil ganacsi lixdii sano ee la soo dhaafay oo ay sheegtay in ay u muuqato in ay xiriir la leeyihiin tuhunsaneyaal ka ganacsada hubka Soomaaliya iyo Yemen. Ku dhowaad saddex-meelood laba meelood ayaa ka sarreeyay $ 10,000 oo ah marinka ay tahay in uu u kiciyo warbixin dhaqso ah hay’adaha xakamaynta.
Waxay ka mid yihiin laba wareejin oo wadar ahaan ku dhow $ 40,000 lambarro lala xiriirinayo Sayf Abdulrab Salem al-Hayashi ka dib markii Hanti-dhowrka Mareykanka uu cunaqabateyn ku soo rogay 2017-kii iyadoo lagu eedeeyay inuu hub iyo taageero dhaqaale siiyay Al-Qaacidada Jasiiradda Carabta iyo Dowladda Islaamiga ah ee Yemen, ayaa lagu yiri warbixinta.
Al Hayashi lama helin si uu faallo uga bixiyo.
Amal Express iyo Iftin Express oo fadhigoodu yahay Soomaaliya ayaa wax ka qabtay macaamillada, kuwaas oo adeegsaday shaabado kala duwan oo isugu jira magaciisa iyo naanaysta, ayay warbixintu sheegtay.
Amal Express waxay sheegtay in warqad wareejin ah oo lagu muujiyay warbixinta oo lagu eedeeyay in ay xiriir la leedahay al Hayashi ay tahay been abuur. Iftin Express waxay diiday in ay faallo ka bixiso macaamil ganacsi shaqsiyeed.
AQOONSIYADA BADAN
Warbixinta ma helin wax tusaale ah oo labada shirkadood ee kale, Dahabshiil iyo Taaj, ay ugu wareejiyeen shaqsiyaad kasta oo cunaqabateyn la saaray. Laakiin waxay xustay dhacdooyin ay shakhsiyaadku awood u yeesheen in ay kula wareegaan iyaga oo adeegsanaya magacyo iyo tirooyin badan, taas oo xadgudub ku ah sharciga Soomaaliya.
Warbixinta ayaa lagu sheegay in hal nin uu adeegsaday 24 magac afarta shirkadood.
Dhammaan afarta shirkadood waxa ay sheegeen in aysan u oggolaan macaamiisha in ay adeegsadaan aqoonsiyo badan ama lambarro taleefanno. Shirkadda Dahabshiil waxay kaloo sheegtay in ay joojisay xawilaaddii u dhexaysay Soomaaliya iyo Yemen.
Shirkadaha ma aysan sheegin in lixda nin ee warbixinta lagu magacaabay ay ku jiraan keydkooda iyo in kale.
Marka laga reebo al Hayashi – kan kaliya ee cunaqabateynta Mareykanka saaran – seddex kale oo magacyadooda ka muuqdaan dhaqdhaqaaqyo laga shakisan yahay ayaa loo aqoonsaday inay yihiin tuhunsaneyaal ka ganacsada hubka warbixinnada dadweynaha ee guddiga khubarada ee Qaramada Midoobay.
Laba ayaa la calaamadeeyay – mid wakiil al al Hayashi, iyo mid ka mid ah ka ganacsiga hubka – lifaaqa qarsoodiga ah ee warbixintii 2018 ee isla guddiga.
In yar oo soomaalida ah ayaa leh xisaabaad bangi. Shirkadaha lacagaha xawila – oo badanaa loo yaqaan xawaaladaha – waxay muhiim u yihiin dhaqdhaqaaqa dhaqaalaha iyo gaarsiinta gargaarka bani’aadamnimada.
Ka jarista shirkadaha bangiyada jawaab ma ahan, ayuu yiri qoraaga warbixinta, Jay Bahadur, madaxii hore ee guddiga khubarada ee UN-ka. “Marka laga reebo shirkadaha ka socda adeegyada bangiyada caalamiga waxay ciqaabi doonaan qoysaska iyaga ku tiirsan isla markaana dhaqaajin doona socodka maaliyadeed ee dhulka hoostiisa,” ayuu yiri.
Laakiin wuxuu yiri shirkaduhu waa inay hubiyaan in wakiiladoodu raacaan sharciyada la-dagaallanka lacagta la dhaqay iyo in mas’uuliyiinta Soomaaliyeed ay hagaajiyaan fulinta.
“Hay’adaha nidaamiya maaliyadeed ee Soomaaliya waa shaqaale hoose, oo aan haysan agab dhaqaale, isla markaana aan lagu kalsoonayn hay’adaha maaliyadeed ee gudaha,” ayuu u sheegay Reuters. “Waxay helayaan xog xaddidan oo warbixin ah mana awoodaan inay wax badan ka qabtaan waxa ay helaan.”
C / raxmaan M.Cabdillaahi, guddoomiyaha bangiga dhexe ee Soomaaliya, ayaa sheegay in iskaashiga uu soo wanaagsanaanayo. Soomaaliya ayaa kala shaqeyneysa Bangiga Aduunka sameynta kaarka aqoonsiga qaranka, sida uu u sheegay Reuters.
Wuxuu sheegay in loo xiray jabinta sharciga la dagaalanka lacagta la dhaqay iyo maalgalinta argagixisada, asaga oo tusaale u soo qaatay kiiska ganacsade lagu xukumay bishii Ogosto inuu maamulo bangi aan diiwaangashanayn.