Matt Bryden oo ah falanqeeye dhinaca siyaasadda ah ayaa difaacay aIs-afgaradka aItoobiya iyo Somaliland, isagoo tusaale u soo qaatay heshiiskii is-afgaradka ahaa ee la saxeexay January 1, 2024, kaasoo waafaqsan xeerarka caalamiga ah. Heshiiskan oo dhigaya in Itoobiya ay si istiraatijiyad ah u gasho badda cas oo ay ka hesho dekedda Berbera iyo saldhig milateri, ayaa sii kordhisay xiisadda kala dhaxaysa Soomaaliya oo sheegtay in Somaliland ay ka tirsan tahay dhulkeeda.
Difaaca Bryden ee Is-afgaradka ma aha mid aan muran ka taagnayn. Xiriirka uu la leeyahay dowladda Soomaaliya oo ay ka mid yihiin in 2018-ka lagu dhawaaqay shaqsi aan laga rabin iyo in isaga oo maqan lagu xukumay 5 sano 2021-ka, kadib markii lagu eedeeyay in uu faafiyay sirta qaranka, ayaa mugdi galisay kalsoonida uu dadka qaar ku qabo. Hay’addiisa ee Sahan Research, ayaa ku gacan seyrtay eedeymahaas oo ay ku tilmaantay mid siyaasadeysan oo ay ka danbeeyeen maamulkii hore ee Soomaaliya. Xilalkiisii hore oo ay ka mid ahaayeen intii uu ahaa la-taliyaha Qaramada Midoobay ee arrimaha Soomaaliya, ayaa sidoo kale waxaa hareeyay khilaafaadyo.
Mathew Bryden oo ah khabiir ku xeel dheer siyaasadda Geeska Afrika, ayaa waraysi uu siiyey Telefishanka dawladda Itoobiya, ku sheegay in is-afgaradku uu waafaqsan yahay qodobbadii hore loo dejiyey aqoonsigii dawladnimo ee hore, waxaanu yidhi “Somaliland waxay buuxisay shuruudaha soo jireenka ah ee aqoonsiga dawladnimo: dad rasmi ah, oo la qeexo. dhul, iyo dowlad wax ku ool ah oo awood u leh inay ku lug yeelato diblomaasiyad shisheeye oo ay maamusho dadkeeda, inkastoo ay jiraan caqabado gudaha ah.”
Heshiisku waxa uu Itoobiya u ballan qaadayaa horumarinta kaabayaasha dhaqaalaha oo isku xidhi doona saldhigga millatari ee dekedda iyo iskaashiga dhinacyada waxbarashada iyo caafimaadka. Ictiraafka madaxbanaanida, Somaliland waxa ay heli doontaa faa’iidooyin dhaqaale iyo maalgashi kaabayaal dhaqaale oo la taaban karo, iyada oo laga yaabo in ay saamiyo ku yeelato shirkadaha waaweyn ee Itoobiya sida Ethiopian Airlines ama EthioTelecom.
Heshiiskaas waxaa Soomaaliya kala kulmay mucaaradad xooggan oo u aragta mid xad-gudub ku ah madax-banaanideeda iyo dhulkeeda. Dareenkan ayaa waxaa ku dhawaaqaya hay’ado caalami ah sida Jaamacadda Carabta, Midowga Yurub iyo Mareykanka, kuwaasi oo dhamaantood ku baaqay in la wada hadlo, waxayna ku booriyeen nabadda in xal buuxa laga gaaro.
Horaantii bishan, Soomaaliya waxay ku dhawaaqday inay dalkeeda ka cayrisay safiirkii Itoobiya, isla markaana la xidhay qunsuliyadihii Itoobiya ku lahayd Hargeysa oo ah caasimadda ugu weyn Somaliland iyo magaalada Garoowe ee xarunta maamul-goboleedka Puntland.
Bryden, si kastaba ha ahaatee, wuxuu ku andacoonayaa in tallaabada Itoobiya ay la jaan qaadayso xeerarka caalamiga ah. “Dawladaha sida Koonfurta Suudaan iyo Ereteriya waxa lagu aqoonsaday shuruudo isku mid ah,” ayuu yidhi, isaga oo ku nuux-nuuxsaday in inkasta oo Soomaaliya ay xasillooni-darro ka jirto, haddana Somaliland ay dhawr iyo soddon sannadood ku jirtay xasillooni iyo dawladnimo, taas oo uu aaminsan yahay inay aasaas adag u tahay aqoonsigeeda. Aqoonsiga Somaliland waxa uu wax ka bedeli karaa miisaanka awoodeed ee mandaqada, iyada oo Itoobiya oo aan bad lahayni ay ku yeelanayso mandaqada istaraatiijiyadeed, Soomaaliyana ay waydo qayb muhiim ah oo ka mid ah dhulka ay aqoonsan tahay.
Dadka dhaliila ayaa sidoo kale soo hadal qaaday arrimo ku saabsan waqtiga iyo daah-furnaanta heshiiska, iyagoo u arkayay mid xad-gudub ku ah madax-bannaanida Soomaaliya.
Shirkii G7 ee todobaadkan waxa kale oo lagaga hadlay is-afgaradkii Itoobiya iyo Somaliland, iyaga oo walaac ka muujiyey suurtagalnimada xiisadda gobolka. Wadamada G7 waxay ku booriyeen labada Itoobiya iyo Soomaaliya inay “dhammaan dariiqyada wada-hadallada ay furnaadaan” iyo inay la shaqeeyaan saaxiibada gobolka iyo hay’adaha caalamiga ah sida Midowga Afrika si looga hortago inay sii xumaato. G7 ayaa sidoo kale ka hadlay welwelka ballaaran ee ka jira gudaha Itoobiya, isagoo muujiyay walaaca laga qabo “xasasadaha rabshadaha wata ee ka jira meelo badan oo dalka ah.”
Somaliland ayaa wacad ku martay inay ku sii socon doonto heshiiska Itoobiya inkasta oo ay si weyn uga soo horjeesteen isla markaana ay soo baxayeen warar sheegaya in heshiiskii is-afgaradku uu istaagay.